Week 16: Sandro Botticelli
De grootmeester van de Florentijnse renaissance
Sandro Botticelli (1445-1510)
Beeld: La Nascita di Venere (De Geboorte van Venus)
Jaar: ca. 1483
Locatie nu: Gallerie degli Uffizi, Florence
Stijl: renaissance
Nou mensen, daar zijn we dan. Het is Week 16 en we zijn aanbeland bij het hoogtepunt, correctie, één van de hoogtepunten van de renaissance. We gaan het hebben over niemand minder dan Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi, inmiddels beter bekend als Sandro Botticelli. Die achternaam kreeg hij dankzij zijn oudere broer, die een stuk dikker was en daarom Il Botticello - het Tonnetje - werd genoemd.
Botticelli was een geniaal kunstenaar die in 1445 werd geboren in Florence. Hij was eerst in de leer als goudsmid, zoals vele schilders in die tijd. Hij begon daar bij zijn broer, maar koos al snel voor een periode als leerling bij de grote Fra Filippo Lippi. Lippi was een broeder, werd verliefd op een non (true story) en werd vader van Filippino Lippi, een andere grote schilder uit de renaissance. Anyway, laten we dat een andere keer bespreken! Terug naar Botticelli: hij kwam al snel in de invloedsfeer (lees: raakte bevriend) met Lorenzo de’ Medici en Giuliano de’ Medici. Dat is een beetje alsof je achterom mag komen bij Dick Schoof thuis en zijn broer je lievelingskoekjes heeft gebakken. De De’ Medici-familie waren officieuze machthebbers in de republiek Florence en bovendien grote kunstliefhebbers. Ze wilden de stad verder verfraaien in de geest van de nieuwe wind: de renaissance. Daarvoor gaven ze commissies aan de grootste en meest getalenteerde kunstenaars van hun tijd. Da Vinci, Michelangelo, Donatello in de tijd van hun grootvader. Botticelli was er een van en hij werd eigenlijk de huiskunstenaar van de familie. Niet alleen voor de broers, maar ook voor de andere takken. Voor een van die ‘minor branches’ maakte hij dit absolute meesterwerk: de Geboorte van Venus. Laten we eens kijken!
Het schilderij
Wooooha: een van de klassiekers uit de kunstgeschiedenis en ooit verkozen tot het op 2 na bekendste schilderij aller tijden (na de Mona Lisa van Da Vinci en De Schreeuw van Edvard Munch). We zien een klassieke, mythologische voorstelling: het is Venus die aan land komt. De naam van het schilderij - La Nascita di Venere - is er later bijbedacht. Venus, in volwassen gedaante, wordt door Zephyros en zijn vaste sidekick Clorus aan wal geblazen. Aan de rechterzijde zien we een van de Horae, die op het punt staat om Venus’ naaktheid te bedekken. Het absolute middelpunt van dit werk is echter Venus (of Aphrodite, bij de Grieken), de godin van schoonheid en liefde. Volgens de mythe werd zij geboren uit het schuim van de zee, dat ontstond toen Saturnus de genitaliën van zijn vader Uranus afhakte en die in zee vielen (ja, echt waar). Venus staat in een schelp, naakt, en ze bedekt haar schaamstreek en een van haar borsten. Het is geschilderd naar een beeld uit de oudheid, dat zich in de villa van de De’ Medici bevond, de zogenaamde Venus Pudica. Botticelli heeft dit zonder twijfel als voorbeeld gebruikt.
Het is een allegorie van de lente, de nieuwe tijd, de verandering die aanstaande is. Botticelli wilde met dit werk - dat hij maakte voor Lorenzo di Pierfancesco di Medici, een neef van Lorenzo il Magnifico - een eerbetoon maken voor de nieuwe tijd. Natuurlijk gebruikte hij daarvoor zijn muze: Simonetta Cattaneo Vespucci, de vrouw van een rijke man uit Florence. Zij werd voor Botticelli een voorbeeld, een verpersoonlijking van de neoplatonische liefde: aardse liefde weerspiegelt de liefde voor het hogere, het goddelijke. Dat was een van de belangrijke motieven van de renaissance!
Neoplatonische liefde
Voor Botticelli was deze Venus een weerspiegeling van die liefde, die hij zag in Simonetta, die dus getrouwd was en daardoor onbereikbaar bleef. Hij maakte de Venus daarom hoogstwaarschijnlijk ook naar een geïdealiseerd of zelfs absurd beeld. Om te beginnen heeft hij uit zijn herinneringen moeten putten: Simonetta overleed namelijk in 1476, jaren voordat Botticelli zijn schilderij maakte. Kijken we eens naar wat meer details:
De pose is onnatuurlijk, probeer zelf maar eens zo te gaan staan;
De linkerarm is bizar lang;
Haar schouders zijn zo schuin, dat is niet realistisch;
De lange nek, een universeel teken van schoonheid, is bizar lanf;
Er heeft geen vrouw in het echt model gestaan voor hem, althans niet naakt: kijk naar de positie en de vorm van de borsten.
Voor Botticelli maakte dat niet uit: hij wilde feitelijk het bovennatuurlijke zo weergeven, dat het onbereikbaar en daarmee goddelijk werd. Neoplatonisch. Mooi toch?
Voor wie het leuk vindt om mijn werk te lezen en me af en toe een steuntje in de rug wil geven – zodat ik weer een boek kan kopen voor extra verdieping of inspiratie: via Buy Me a Coffee kun je een eenmalige donatie doen.
Hoeft natuurlijk helemaal niet, deze wekelijkse artikelen blijven gewoon beschikbaar zonder dat je moet betalen. Maar het helpt me wel én het motiveert enorm.
Kleine kanttekening: Buy Me a Coffee is natuurlijk een nogal rekbaar begrip – een espresso in Siracusa kost een euro, terwijl ik afgelopen week zelfs in Napels voor € 3 werd afgezet!
Bij galleritalia rekenen we daarom € 3 per koffie. Denk: een halve cappuccino aan de Prinsengracht. Of een driekwart in Rotterdam.
Leuk? Klik dan hier.
(Geen suiker graag.)
Dank voor het lezen van Week 16!
Deze was fijn hè? Na soms wat onbekender werk, leek het me tijd voor een knaller uit de kunstgeschiedenis en dan is good old Botticelli een dankbare keuze. Het volgende artikel geeft extra verdieping op dit onderwerp of deze kunstenaar en verschijnt maandag. Vond jij dit artikel over de Geboorte van Venus interessant? Dan is een abonnement op extra content wellicht een idee! Voor € 5 per maand (of € 50 per jaar) krijg je elke week een extra verdiepingsartikel, exclusief voor abonnees.
Je kunt je sowieso aanmelden voor deze Substack. Dan krijg je alles overzichtelijk in de app of op desktop, én een melding als er iets nieuws is. En ja, je kunt gewoon kiezen voor een gratis abonnement!
Aanmelden? Via de knop hieronder kom je op de site via de app. Fijn weekend!