Week 10: Artemisia Gentileschi
De briljante en getormenteerde grandioze Artemisia
Artemisia Gentileschi (1593-1653)
Schilderij: Giuditta che decapita Oloferne (Judith die Holofernes onthoofdt)
Jaar: 1612-1613
Locatie nu: Museo Nazionale di Capodimonte, Napels
Stijl: barok
Op 7 maart 2025 opent in Rome een indrukwekkende tentoonstelling over het leven en werk van mijn favoriete schilder, Caravaggio. Een paar meesterwerken die normaal in de VS hangen, komen speciaal hiervoor naar Italië. Daar móét ik natuurlijk bij zijn! Dus kocht ik alvast twee kaartjes voor 21 juni.
Maar vandaag dompelde ik me alvast onder in het werk en het heftige leven van een andere barokkunstenaar: Artemisia Gentileschi. Waarom? Dat leg ik zo uit. Eerst een duik in het leven van deze geniale schilderes. Want ja: Artemisia was een vrouw.
Verkrachting en uithuwelijking
Ja het is geen prettige kop maar het is even noodzakelijk. Artemisia Gentileschi had een bewogen privéleven dat haar kunst en carrière sterk beïnvloedde. Ze werd geboren in 1593 in Rome als dochter van de schilder Orazio Gentileschi, die haar leerde schilderen en haar in aanraking bracht met de Caravaggistische stijl. Orazio was een goede schilder, maar ook goed bevriend van Caravaggio zelf en samen met regelmaat de straten en het nachtleven van Rome onveilig maakte. De invloed van de stijl werd later onomwonden duidelijk en haar talent werd al vroeg zichtbaar. Maar daar ging een helse periode aan vooraf.
Een van de meest dramatische en bepalende gebeurtenissen in haar leven was haar verkrachting door de schilder Agostino Tassi in 1611. Tassi was een collega en vriend van haar vader, en Artemisia kreeg van hem schilderlessen. Tassi kon de scheiding leerling-meester niet goed maken, vergreep zich aan de 18-jarige Artemisia, beloofde beterschap en zegde toe om met Artemisia te trouwen. Niet dus. Wat volgde was een rechtszaak, aangespannen door haar vader, waarbij Artemisia tot het uiterste werd getest, verhoord en onder druk gezet. Artemisia bleef sterk en standvastig, wonde rechtszaak en won haar eer terug. Tassi kwam er genadig vanaf met een minimale straf, zoals dat wel vaker zo ging.
Artemisia vertrok kort na de rechtszaak naar het noorden en kwam in Florence terecht, waar ze werd uitgehuwelijkt aan de nobody-schilder Pierantonio Stiattesi. In Firenze nam haar carrière een vlucht: zo werd ze als eerste vrouw toegelaten tot de prestigieuze Accademia di Arte del Disegno, werkte ze voor de Medici-familie en kwam ze in invloedrijke kringen met grootheden terecht, zoals de wetenschapper Galileo Galilei.
Het schilderij
Terug naar het schilderij en naar de eerste alinea van dit verhaal. Wie ooit in het Palazzo Barberini in Rome was, heeft daar ongetwijfeld oog in oog gestaan met een van Caravaggio’s meesterwerken: de Onthoofding van Holofernes door Judith. Een opfrissing van je geheugen óf een extra visueel linkje: zie hieronder. Caravaggio schilderde dat in 1602, 10 jaar voor dat Artemisia het schilderde en de invloed van il gran maestro is onmiskenbaar: kijk zelf maar.
Het grootste verschil: Artemisia legt grote nadruk op het fysieke geweld van Judith tegen Holofernes. Ze plaatst Judith én haar dienstmeid prominent samen in het midden, over de man heen. Dit is overheersing, dit is macht, is is power. Het werk is nog wat donkerder en volgens de overlevering vertoont het gezicht van Holofernes een grote gelijkenis met dat van Tassi. Dat er een soort van persoonlijke wraak en vete in doorsijpelt, daar zijn de kenners het wel over eens.
Laten we nog wat verder kijken. Die drie (!!) matrassen ook, doordrenkt met bloed dat in straaltjes ook verder zijn weg volgt. Extra nadruk op fysiek geweld, op actie, op heftigheid. De krachtige, gespierde armen van zowel Judith als Arba, de dienstmeid en de glooiende boezem van Judith die een con trast maken tussen fysieke kracht en vrouwelijkheid. Wat een dramatisch, grandioos werk.
Artemisia schilderde nog een versie, die nu in het Uffizi in Florence te zien is. Daarover (en over een andere scène uit dit Bijbelse verhaal) lees je meer in de Verdiepings-editie van aanstaande maandag.
Ho wacht: we zijn er nog niet helemaal! Wil jij die tentoonstelling van Caravaggio ook zien? Van 23 tot en met 26 mei ga ik met een kleine groep naar Rome! Voor deze tentoonstelling, maar ook voor andere mooie verhalen, beelden, schilderijen, pleinen en natuurlijk ook heerlijk eten en drinken. Meer weten? Stuur me een mail (boudewijn@galleritalia.nl) en kijk eens op deze link: Romereis 2025.
Dankjewel, dit was Week 10!
Heftig hè, dit verhaal en het schitterende schilderij van Artemisia Gentileschi?! Vond je het ook mooi? Mogelijk wil je meer lezen over haar en haar werken? Dan is een abonnement wellicht een idee! Voor € 5 per maand (of € 50 per jaar) krijg je elke week een extra verdiepingsartikel, exclusief voor abonnees. Aanstaande maandag ga ik dieper in op het andere schilderij in het Uffizi en een vergelijkbaar schilderij in dit thema.
Hoe dan ook: meld je aan voor mijn Substack. Dan krijg je alles overzichtelijk in de app of op desktop, én een melding als er iets nieuws is. En ja, je kunt gewoon kiezen voor een gratis abonnement!
Aanmelden? Via de knop hieronder kom je op de site via de app. Fijn weekend!
Prachtig!!